Τι άλλαξε στην πολιτική του Facebook;
Την 7η Ιανουαρίου του 2025, όλος ο κόσμος ενημερώθηκε με τον πλέον επίσημο τρόπο, από τον ίδιο τον Μαρκ Ζάκεμπεργκ, ότι το Facebook ανακοίνωσε αλλαγές στην πολιτική ελέγχου του περιεχομένου των αναρτήσεων που γίνονται και καταργεί στις ΗΠΑ τη διαδικασία επαλήθευσης πληροφοριών (fact checking) που ίσχυε μέχρι σήμερα. Εφεξής, στις ΗΠΑ, η διαδικασία αυτή θα αντικατασταθεί από το σύστημα Community Notes, κάτι παρόμοιο με αυτό που χρησιμοποιούν οι χρήστες του Χ (πρώην Twitter). Αυτό σημαίνει ότι οι χρήστες θα μπορούν να προσθέτουν περιεχόμενο και να επισημαίνουν ψευδή γεγονότα σε σημειώσεις που εμφανίζονται δίπλα σε συγκεκριμένες αναρτήσεις. Επιπλέον, ανακοινώθηκε ότι το Facebook θα άρει τους περιορισμούς και ελέγχους σε θέματα όπως η μετανάστευση και η ταυτότητα φύλου για να εστιάσει αποκλειστικά σε παράνομες και εξόφθαλμα παραπλανητικές δραστηριότητες. Όσον αφορά στην ΕΕ, σύμφωνα με τον Νόμο για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες, οι μεγάλες πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να αντιμετωπίσουν πρόστιμα έως και το 6% των ετήσιων παγκόσμιων εσόδων τους για αποτυχία απόσυρσης παράνομου περιεχομένου ή/και προστασίας από την παραπληροφόρηση. Το Facebook δεν απάντησε σε ερώτηση για το αν αντίστοιχα μέτρα θα ληφθούν και στην ΕΕ.
Τι σημασία έχει για τους χρήστες και γιατί μας επηρεάζει;
Για να καταλάβουμε τι ακριβώς σημαίνει αυτό ας ξεκινήσουμε από το γεγονός ότι κάθε μέρα, κατά μέσο όρο, στο Facebook ανεβαίνουν περίπου 350 εκατομμύρια φωτογραφίες, κοινοποιούνται σχεδόν 1 δισεκατομμύριο ιστορίες και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των χρηστών φτάνουν κοντά στα 4,75 δισεκατομμύρια! Είναι προφανές ότι όλη αυτή η τεράστια ποσότητα πληροφορίας είναι αδύνατο να ελεγχθεί επί της ουσίας. Η διαδικασία ελέγχου καθιερώθηκε για να εντοπίζει και περιορίζει φαινόμενα παραπληροφόρησης και εξαπάτησης των χρηστών, καθώς και να προβαίνει στη διασταύρωση ειδήσεων. Το Facebook είχε αναθέσει σε εκατοντάδες οργανισμούς (fact checkers) σε όλο τον κόσμο να ελέγχουν δειγματοληπτικά το περιεχόμενο αναρτήσεων και αν έκριναν ότι περιλαμβάνουν ψευδή γεγονότα, τότε περιόριζαν τη διανομή των εν λόγω αναρτήσεων από τον αλγόριθμο. Πολύ συχνά, οι fact checkers συχνά δημοσίευαν σχετικά άρθρα προς αποκατάσταση της αλήθειας. Η κατάργηση ακόμα και αυτής της πρακτικά δειγματοληπτικής διαδικασίας ελέγχου αναμένεται να πολλαπλασιάσει τις αναρτήσεις με ψευδές και παραπλανητικό περιεχόμενο και την παραπληροφόρηση (fake news) στις ΗΠΑ. Ωστόσο, κάθε άλλο παρά ρόδινα ήταν τα πράγματα με τη διαδικασία ελέγχου, όπως πολύ καλά γνωρίζουμε και ομολόγησε και ο ίδιος ο Ζάκεμπεργκ για να δικαιολογήσει την στροφή 180ο που έκανε.
Δηλαδή δεν ήταν αποτελεσματικός ο έλεγχος του περιεχόμενου; Θα είναι καλύτερο το καινούριο σύστημα;
Ο έλεγχος του περιεχομένου, χωρίς να μπορεί να αποτιμηθεί πλήρως η αποτελεσματικότητα του, φαίνεται ότι συγκράτησε ένα μέρος της παραπληροφόρησης και περιόρισε την έκταση που θα είχε χωρίς τη διαδικασία ελέγχου. Παρόλα αυτά, παρουσιάστηκαν σημαντικά προβλήματα και υπήρχαν μεγάλα κενά. Για αρχή να πούμε ότι ο έλεγχος περιεχομένου δεν ίσχυε ποτέ σε επαγγελματίες πολιτικούς, δηλαδή δεν εφαρμοζόταν σε ορισμένους που όπως όλοι γνωρίζουμε είναι κατ’ επάγγελμα διασπορείς ψευδών και παραπλανητικών ειδήσεων. Οι έλεγχοι ήταν εκ των πραγμάτων δειγματοληπτικοί, πράγμα που σημαίνει ότι ούτως ή άλλως πολλές αναρτήσεις με ψευδές και παραπλανητικό περιεχόμενο δεν ελέγχονταν καν.
Για παράδειγμα, μια έρευνα του 2022 από την Washington Post και την ProPublica βρήκε εκατοντάδες χιλιάδες δημοσιεύσεις που αμφισβητούσαν τη νομιμότητα της εκλογικής νίκης του προέδρου Μπάιντεν και κατέκλυσαν συγκεκριμένες ομάδες χρηστών, την περίοδο ακριβώς πριν από την επίθεση στο Καπιτώλιο στις 6 Ιανουαρίου 2021. Σε πολλές περιπτώσεις οι ελεγκτές είχαν αντικρουόμενα συμφέροντα και είχαν επενδύσει σε συγκεκριμένες αντιλήψεις, όπως για παράδειγμα ελεγκτές αναρτήσεων στις ΗΠΑ που χρηματοδοτούνταν από αρνητές της κλιματικής αλλαγής και οργανισμοί που αναπαρήγαγαν μαζικά προπαγάνδα κατά των αντιπάλων τους. Τέλος, σε αρκετές περιπτώσεις ο έλεγχος δεν αφορούσε τα γεγονότα αυτά καθαυτά αλλά τις ερμηνείες και το ιδεολογικό τους περιεχόμενο, γεγονός που συνδέθηκε με απόπειρες λογοκρισίας. Επιπλέον, ο αποκλεισμός ερμηνειών των γεγονότων (και όχι ψευδών γεγονότων) δημιούργησε αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα, την καταλληλότητα των ελεγκτών αλλά κυρίως για την ίδια την κεντρική ιδέα του ελέγχου της ενημέρωσης όταν εκ των πραγμάτων έχει πολιτικό περιεχόμενο. Δυστυχώς τα πράγματα, από άποψη παραπληροφόρησης, θα χειροτερέψουν ακόμα περισσότερο στις ΗΠΑ διότι το νέο σύστημα είναι ακόμα χειρότερο και η εμπειρία δείχνει ότι οι περισσότεροι χρήστες δεν το λαμβάνουν καν υπόψιν.
Πολλοί λένε ότι αυτή η αλλαγή πορείας σχετίζεται άμεσα με την προσπάθεια του Ζάκενμπεργκ να τα βρει με τον Τραμπ και να κάνει, και αυτός, δουλειές μαζί του ή τουλάχιστον να μην έχει αρνητική μεταχείριση από τη νέα κυβέρνηση. Έχει κάποιο πολιτικό νόημα αυτή η αλλαγή και γιατί έγινε τώρα;
Η πεμπτουσία της δουλειάς μιας πλατφόρμας όπως το Facebook δεν είναι η αλήθεια, ούτε η ενημέρωση των χρηστών. Είναι η προσήλωση πολλών χρηστών για πολλές ώρες εντός της πλατφόρμας με στόχο τη συστηματική άντληση πληροφοριών για κάθε τι που κάνουν ή δεν κάνουν εντός της πλατφόρμας. αυτούς. Είναι απολύτως σίγουρο ότι αυτή η κυβίσθηση του ιδρυτή και ιδιοκτήτη του Facebook των 3 δισεκατομμυρίων χρηστών σκοπεύει πριν από οτιδήποτε άλλο να προστατέψει αυτή τη στρατηγική προτεραιότητα, να κρατήσει αδιατάρακτο το επιχειρηματικό μοντέλο, που όπως δείχνουν οι πρόσφατες συζητήσεις σε πολλές χώρες αρχίζει και βάλλεται και αμφισβητείται π.χ. με τα μέτρα περιορισμού της πρόσβασης λόγω των δυσμενών επιπτώσεων σε ανηλίκους.
Επιπλέον, νομίζω ότι αυτή στροφή αντανακλά δύο προτεραιότητες. Από τη μια, είναι προφανές ότι ο Ζάκεμπεργκ όχι μόνο δεν θέλει να έρθει σε ρήξη αλλά προσδοκά βοήθεια και στήριξη από τον Τραμπ σε πολλά επίπεδα, περιλαμβανομένων ανοικτών υποθέσεων στη δικαιοσύνη σχετικά με τη μονοπωλιακή θέση της Meta και την παραβίαση των βασικών αρχών του ελευθέρου ανταγωνισμού. Από την άλλη, βλέποντας την επιτυχία του Truth Social, του μέσου κοινωνικής δικτύωσης του Τραμπ που η αξία του εκτιμάται στα 6 δισεκατομμύρια δολάρια, θέλει να ανοίξει χώρο για να υποδεχτεί ξανά στο Facebook κάποιους από τους περίπου 5 εκατομμύρια (σε μηνιαία βάση) ενεργούς χρήστες, αλλά κυρίως αυτούς που γοητεύονται από τη ρητορική και το στυλ του Τραμπ. Ωστόσο, θεωρώ ότι η συγκεκριμένη επιλογή, στη συγκεκριμένη στιγμή, σχετίζεται σαφέστατα και με τις πρόσφατες εξελίξεις σχετικά με την Τεχνητή Νοημοσύνη.
Πως δηλαδή συνδέεται η ΤΝ με τη διακοπή του ελέγχου των γεγονότων;
Μην ξεχνάτε ότι από τη δουλειά των ελεγκτών τα προηγούμενα χρόνια προέκυψε πολύτιμο και τεράστιο σε όγκο υλικό , καθώς και μια σειρά από μοτίβα, για την εκπαίδευση σχετικών μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης σχετικά με τον εντοπισμό ψευδών ειδήσεων, φωτογραφιών κλπ. Όλα δείχνουν λοιπόν ότι ένα μέρος της δουλειάς των ελεγκτών, το Facebook θα το αναθέσει σε δικές του εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης, αν και είναι ξεκάθαρο ότι και η αποτελεσματικότητα αυτών των εφαρμογών θα είναι περιορισμένη.
Πιστεύω όμως ότι η κατάργηση του μηχανισμού ελέγχου έχει να κάνει και με το γεγονός ότι στα τέλη του Δεκέμβρη του 2024 η εταιρεία Meta (Facebook) ανακοίνωσε πως εργάζεται μεθοδικά για να μετατρέψει τις πλατφόρμες της σε χώρους όπου μια νέα γενιά chatbots θα αλληλεπιδρούν συστηματικά με τους σχεδόν 3 δις χρήστες. Τα chatbots είναι προγράμματα λογισμικού μεταμφιεσμένα σε «χρήστες» που λειτουργούν αυτόματα με βάση εντολές από διαφημιστικές εταιρείες ή και από τις ίδιες της πλατφόρμες. Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις της εταιρείας, τα νέα chatbots, εξοπλισμένα με τις δυνατότητες της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης, θα έχουν βιογραφικό, φωτογραφία και θα κλωνοποιούν συγκεκριμένες προσωπικότητες και συμπεριφορές χρηστών που οι αλγόριθμοι θα κρίνουν ως ελκυστικές για τους χρήστες, στοχεύοντας ειδικά στο πιο νεανικό κοινό που περνάει πολλές ώρες στις πλατφόρμες.
Τα επόμενα χρόνια, η Meta στοχεύει να αξιοποιήσει την τεχνητή νοημοσύνη για να ενισχύσει την «αφοσίωση» των χρηστών της πλατφόρμας του Facebook. Σε απλά ελληνικά αυτό σημαίνει να τους κρατάει περισσότερο χρόνο εντός της πλατφόρμας και να αντλεί ακόμα περισσότερες και ποιοτικά καλύτερες πληροφορίες για κάθε χρήστη. Όπως έχουμε ήδη εξηγήσει στο Dnews, o ρόλος των bots στην ταχύτατη διασπορά ψευδών ειδήσεων και αναξιόπιστων άρθρων, εικόνων και πληροφοριών είναι πλέον καλά τεκμηριωμένος. Οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης πρέπει να γνωρίζουν ότι στις περισσότερες των περιπτώσεων τα bots, με την υποστήριξη των αλγόριθμων, διαμορφώνουν τις τάσεις και συχνά επιβάλλουν το κλίμα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Και όπως έχει αναλυθεί συστηματικά, αυτή η αλληλεπίδραση έχει σημαντικές επιπτώσεις και στη συμπεριφορά των ανθρώπων – χρηστών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Θα ήταν επομένως αφύσικο και ενάντια στα επιχειρηματικά συμφέροντα της Meta να διατηρήσει διαδικασίες ελέγχου ψευδών ειδήσεων από τη στιγμή που σκοπεύει να κατακλύσει το Facebook με ψεύτικους λογαριασμούς οι οποίοι, όπως έχει ήδη αποδειχθεί ως σήμερα είναι αυτοί ακριβώς που αναπαράγουν μαζικά και πιο εύκολα τα φαινόμενα παραπληροφόρησης. Φυσικά, σε αυτό το σημείο πρέπει να τονίσουμε ότι τα συμφέροντα αλλά και οι ίδιοι οι ο αλγόριθμοι του Facebook, αλλά και των άλλων μέσων κοινωνικής δικτύωσης, εμπεριέχουν μηχανισμούς διαστρέβλωσης της αλήθειας ακόμα και αν φτάναμε σε ένα σημείο που δεν θα υπήρχε καθόλου παραπληροφόρηση.
Εννοείται πως ο αλγόριθμος του Facebook διαστρεβλώνει ούτως ή άλλως τα γεγονότα;
Οι πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι αμιγώς πολιτικές – κυριαρχικές οντότητες, με δικούς τους νόμους για το τι δημοσιεύεται και τι όχι, με δικές τους μεθοδολογίες ως προς τι προωθείται από τους αλγόριθμους και τι αποκρύπτεται, με δικές τους αξιολογικές κρίσεις και μονομερείς αποφάσεις που υπαγορεύονται από τα κάθε άλλο παρά ανιδιοτελή συμφέροντα των μετόχων τους και τις εταιρικές στρατηγικές τους. Και βέβαια, όπως και πολλές κυβερνήσεις, οι πλατφόρμες επιβάλλουν λογοκρισία και φιλτράρουν το περιεχόμενο τους, είτε επίσημα επικαλούμενες τους κινδύνους «παραπληροφόρησης» είτε σκιωδώς και χωρίς ενημέρωση των χρηστών. Ένα πρόσφατο παράδειγμα σκιώδους λογοκρισίας, που έφερε στην επιφάνεια το BBC, αφορά τον δραστικό περιορισμό που επέβαλλε το Facebook στο πόσοι έρχονται σε επαφή με παλαιστινιακά ειδησεογραφικά πρακτορεία κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους. Αλλά ακόμα και η ίδια η αλγοριθμική διαδικασία επιλογής του περιεχομένου που βλέπει κάθε χρήστης επιδρά αρνητικά και παραποιεί την πραγματικότητα.
Αυτοί οι αλγόριθμοι έχουν σχεδιαστεί για να δείχνουν στους χρήστες περιεχόμενο που είναι πιο πιθανό να τους προσελκύσει και να τους ενδιαφέρει. Αυτό το είδος περιεχομένου είναι συχνά εντυπωσιακό και έντονα συναισθηματικό, κατάλληλο για να προκαλεί έντονες αντιδράσεις και συναισθηματική εμπλοκή στους χρήστες. Κατά συνέπεια, πολύ συχνά οι αλγόριθμοι των μέσων κοινωνικής δικτύωσης προωθούν τη διανομή πολιτικού περιεχομένου που είναι άκρως ελκυστικό αλλά και πολωτικό, ιδιότητες που συχνά απέχουν πολύ από μια αντικειμενική ματιά στα πράγματα. Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο οι αλγόριθμοι των μέσων κοινωνικής δικτύωσης επηρεάζουν τη διανομή πολιτικού περιεχομένου είναι η δημιουργία «φυσαλίδων» με φιλτραρισμένο περιεχόμενο, με βάση τις ήδη καταγεγραμμένες από την πλατφόρμα πεποιθήσεις και προκαταλήψεις των χρηστών. Αυτό οδηγεί σε εξαιρετικά πολωμένες και κατακερματισμένες πολιτικές φυσαλίδες χρηστών, όπου οι άνθρωποι είναι σχεδόν απίθανο να έρθουν σε επαφή με ιδέες και οπτικές που είναι διαφορετικές από τις δικές τους.
Οι αλγόριθμοι έχουν σχεδιαστεί για να βρίσκουν σχετικό περιεχόμενο ή να προτείνουν περιεχόμενο με βάση το προφίλ που έχουν διαμορφώσει τα χιλιάδες ίχνη που αφήνουμε στο διαδίκτυο και τις πλατφόρμες. Είναι φτιαγμένοι για να περιορίζουν την περιέργεια και την αναζήτηση και να κάνουν το χρήστη να σκρολάρει ατελείωτα εντός της πλατφόρμας. Αν περιοριστούμε στο περιεχόμενο των αλγορίθμων θα καταλήξουμε παγιδευμένοι σε μικρές περιφραγμένες φυσαλίδες, εθισμένοι στο περιεχόμενο που μας προσφέρουν, ταυτίζοντας την πραγματική ζωή με το φτωχή της αντανάκλαση στον ψηφιακό κόσμο.
Τι να κάνουμε ως χρήστες για να προστατευτούμε;
Για αρχή ας ξεκινήσουμε με το να μην χρησιμοποιούμε το Facebook και καμία άλλη πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης ως μέσο και πηγή ενημέρωσης. Μπορούμε να διαβάζουμε ειδήσεις και σχόλια σε αξιόπιστα ειδησεογραφικά μέσα, σε εφημερίδες, να συνδυάζουμε διαφορετικές οπτικές και κυρίως να κρίνουμε. Υπάρχει ένας τεράστιος όγκος πληροφοριών διαθέσιμος στο διαδίκτυο και κανένας δεν μπορεί να μας απαλλάξει από τη βάσανο της κριτικής προσέγγισης και της προσεκτικής αναζήτησης. Επιπλέον, πρέπει να μάθουμε να δίνουμε προτεραιότητα και να κατανοούμε τα πραγματικά γεγονότα, πριν υιοθετήσουμε εύκολα και γρήγορα μια ερμηνεία τους, όσο βολική ή προφανής και αν φαίνεται.
Μην εμπιστεύεστε τους αλγορίθμους των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και την τεχνητή νοημοσύνη για την αναζήτηση της αλήθειας. Οι αλγόριθμοι είναι φτιαγμένοι για να σας περιορίζουν την οπτική γωνία και η τεχνητή νοημοσύνη είναι εξαιρετικά ανακριβής σε θέματα επικαιρότητας. Τέλος, αν κάτι σας τραβάει την προσοχή γρήγορα και εύκολα, δείτε το δυο και τρεις φορές πριν το υιοθετήσετε, βρείτε την πρωτογενή πηγή και όχι την αναπαραγωγή της, ψάξτε το συντάκτη, το μέσο και επίσης σε ποια άλλα μέσα αναδημοσιεύεται η εν λόγω είδηση. Ακόμα και έτσι, οι πιθανότητες να αποφύγετε την παραπληροφόρηση είναι μικρές. Γνωρίζουμε καλά και το ζούμε στο πετσί μας τα τελευταία δύο χρόνια με τον πόλεμο στην Ουκρανία και τον αφανισμό στη Γάζα ότι πολλές κυβερνήσεις πρωτοστατούν στη λογοκρισία και την παραπληροφόρηση. Αλλά και ένα μεγάλο μέρος του κατεστημένου της πληροφόρησης επιβάλλει σιδηρούν παραπέτασμα σε κάθε μη βολική ερμηνεία των γεγονότων και αν αυτό δεν είναι αρκετό, και στα ίδια τα γεγονότα. Στην εποχή της εξουσίας των αλγορίθμων, ο αλγόριθμος της εξουσίας καθορίζει σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα το περιεχόμενο πολλών μέσων ενημέρωσης…
